LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA NGHỆ THUẬT MÚA RỐI NƯỚC TẠI VIỆT NAM

Nghệ thuật múa rối nước, một phần quan trọng của di sản văn hóa Việt Nam. Loại hình này có nguồn gốc từ xa xưa và hiện diện từ rất lâu trong lòng người Việt. Trong quá trình tồn tại, múa rối nước chứng kiến sự hình thành và phát triển qua nhiều giai đoạn lịch sử. Múa rối nước không chỉ đơn thuần là một buổi biểu diễn nghệ thuật. Loại hình này còn chứa đựng trong mình sự kết nối giữa con người với tự nhiên và tâm linh. Đồng thời, thể hiện sự sáng tạo và tinh thần dũng cảm của người dân Việt trong cuộc sống.

Nguồn gốc và hình thành ban đầu

Nguồn gốc của nghệ thuật múa rối nước tại Việt Nam có thể được tìm thấy từ thời kỳ nhà Lý (1009 – 1225). Đặc biệt là trong vùng đồng bằng sông Hồng. Ban đầu, nó xuất hiện như một biểu diễn trong các lễ hội dân gian và tôn giáo. Múa rối nước thường được biểu diễn trên nước sông hoặc ao rừng. Những con rối nước thô sơ thường được thả ra nước và được điều khiển bằng cách đặt chúng dưới mặt nước. Theo năm tháng, nghệ thuật rối nước đã lưu truyền hết đời này qua đời kia. Nó dần trở nên một thú tiêu khiển tao nhã của người Việt Nam nhân những ngày lễ.

Ban đầu, những con rối nước này thường được làm từ tre hoặc gỗ. Chúng có các phần đầu, cơ thể và chân riêng biệt để cử động. Dưới tay điều khiển của người nghệ sĩ, những con rối thực hiện các động tác đơn giản như nhấp nháy hay di chuyển trên mặt nước. Điều đó tạo nên những hình ảnh sống động mô phỏng cuộc sống hàng ngày và nhân vật truyền thống.

Phát triển và lan rộng

Trong thời gian dài, nghệ thuật múa rối nước trải qua nhiều giai đoạn phát triển. Nó bắt buộc phải biến đổi để thích nghi với sự thay đổi của xã hội và văn hóa. Từ những con rối thô sơ ban đầu, nghệ sĩ đã dần dần phát triển kỹ thuật chế tác. Song song đó là điều khiển những con rối, giúp chúng linh hoạt hơn. Điều này tạo nên những con rối có thể di chuyển như thật và thể hiện tốt cảm xúc của nhân vật.

Trong suốt thế kỷ 17 và 18, nghệ thuật múa rối nước đã trải qua quá trình phát triển đáng kể. Loại hình này đã trở thành một loại hình giải trí phổ biến ở miền Bắc Việt Nam. Các ngôi làng ven sông thường tổ chức các buổi biểu diễn múa rối nước trong các lễ hội truyền thống. Đặc biệt như Tết Nguyên Đán, người dân thường xem múa rối nước tương tự như múa lân. Múa rối nước không chỉ là hình thức giải trí đơn thuần. Đây còn là cách để thể hiện tâm linh, sự kính trọng đối với các vị thần và tương tác với thiên nhiên.

Thế Kỷ 20 và sự tồn tại đối mặt với thách thức

Trong thế kỷ 20, nghệ thuật múa rối nước đã đối mặt với nhiều thách thức từ sự phát triển của xã hội hiện đại. Sự xuất hiện của nhiều loại hình vui chơi làm cho giới trẻ hiện nay quên dần với nó. Có thể thấy, từ điện ảnh, truyền hình và các hoạt động giải trí khác khiến cho múa rối nước gần như trở thành một nghệ thuật “lạc hậu”. Nhiều người sợ rằng nghệ thuật này có thể sẽ biến mất hoặc chỉ tồn tại trong sách giáo trình. Dưới đây là một số thách thức chính mà nghệ thuật múa rối nước đang đối diện:

1. Sự cạnh tranh từ các hình thức giải trí mới:

Với sự ra đời và phát triển của các hình thức giải trí mới như điện ảnh, truyền hình, trò chơi điện tử, mạng xã hội. Nghệ thuật múa rối nước đang phải cạnh tranh với những tùy chọn giải trí hiện đại. Có thể thấy các loại hình này hấp dẫn và mang tính giải trí cao hơn. Do đó, một loại hình mang tính chất cổ xưa như múa rối nước bị hụt hơi cũng không phải lạ.

2. Thiếu sự quan tâm của thế hệ trẻ:

Thế hệ trẻ ngày nay thường có sự quan tâm hạn chế đối với các nghệ thuật truyền thống. Họ được tiếp xúc nhiều với các hình thức giải trí hiện đại. Điều này khiến cho nghệ thuật múa rối nước gặp khó khăn trong việc thu hút khán giả trẻ. Song song là truyền tải giá trị truyền thống cho thế hệ tương lai.

3. Khó khăn trong việc tìm kiếm nghệ nhân kế thừa:

Việc tạo ra các con rối nước và biểu diễn múa rối nước đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và tài năng của các nghệ nhân. Tuy nhiên, việc tìm kiếm và đào tạo các nghệ nhân kế thừa đang gặp khó khăn. Do sự khan hiếm của những người có kiến thức và kỹ năng trong nghệ thuật này đang dần ít đi.

4. Khó khăn tài chính:

Công việc tạo ra và duy trì các con rối nước, cũng như tổ chức các buổi biểu diễn đòi hỏi nguồn lực tài chính đáng kể. Những nguồn tài trợ cho nghệ thuật múa rối nước thường hạn chế. Điều này làm cho việc duy trì và phát triển nghệ thuật này trở nên khó khăn.

5. Mất mát tri thức và kỹ thuật cổ truyền:

Do sự phát triển của xã hội hiện đại và thay đổi trong thói quen văn hóa. Một số tri thức và kỹ thuật cổ truyền của nghệ thuật múa rối nước đang dần bị mai một hoặc mất đi. Điều này làm cho việc bảo tồn và truyền đạt đúng cách các yếu tố truyền thống trở nên thách thức.

Với những nỗ lực của các nhà nghiên cứu và người yêu nghệ thuật. Những hành động này góp phần giúp nghệ thuật múa rối nước duy trì. Đến nay thì có thể xem là đang phát triển khá vững. Nhiều buổi biểu diễn thường được diễn ra tại các chương trình hợp tác Quốc tế. Chúng thu hút sự quan tâm của du khách và các nhà nghiên cứu văn hóa. Sự sáng tạo trong kết hợp các yếu tố truyền thống và hiện đại cũng giúp nghệ thuật này tồn tại. Nhiều khán giả trẻ đang thực sự quan tâm và muốn duy trì giá trị văn hóa đặc biệt của nó.

Thành tựu ấn tượng

Nghệ thuật múa rối nước Việt Nam đã gặt hái thành công ở cả trong nước lẫn quốc tế. Loại hình này xuất hiện trong các buổi biểu diễn tại nhiều sự kiện quốc tế. Những sự kiện này có thể kể tới như: Hội chợ Triển lãm Expo tại Nhật Bản, Triển lãm Giới thiệu Văn hóa và Du lịch tại Pháp,… Nhờ đó đã giúp nghệ thuật này được biết đến và đánh giá cao trên sân khấu thế giới.

Năm 2018, nghệ thuật múa rối nước Việt Nam đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi Vật Thể. Điều này thể hiện sự công nhận quốc tế về giá trị văn hoá Việt. Nó mang ý nghĩa rộng lớn khi đóng góp trong bản sắc văn hóa của Việt Nam và thế giới.

Kết

Từ những nguồn gốc nguyên thủy và tiền thân đơn giản. Múa rối nước tại Việt Nam đã trải qua một hành trình phát triển đầy sáng tạo và đa dạng. Hiện nay, nó không chỉ là một phần của di sản văn hóa Việt. Múa rối nước còn là một biểu tượng của tinh thần sáng tạo. Song song đó là sự kết nối với tự nhiên và tâm linh của người dân Việt Nam.

#peacesilver